Diabetes and Your Kidneys

MA’I SUKA & MA’I FATUGA’O?

O le Ma’i Suka le mafuaaga silia o le faaleagaina o fatuga’o.

O le 40% o i latou e manaomia togafitiga faamamatoto po o se taotoga mo se fatuga’o fou e maua i ma’i fatuga’o, e mafua mai ona o le Ma’i Suka.

 

O le Ma’i Suka ua le mafai e le tino ona gaosia ia lava ma faaaogaina lelei le inisulini.

Inisulini (insulin) o le homone e faatonutonuina le tele o le suka i le toto.

O le maualuga o le suka i le toto e mafua ai faafitauli i isi vaega o le tino.

 

E toafia ni tagata Ma’i Suka e mafai ona  maua i Ma’i Fatuga’o?

30% o ma’i suka o le ituaiga 1(tamaiti),          10-40% o ma’i suka o le ituaiga 2 (matutua)

E ono maua i ma’i fatuga’o

 

O  FATUGA’O?

E 2 fatugao o le tagata. E tele pei o le moto pe a uu. E tofu itu o le ivitu ma le fatugao.

E tu tonu i lalo ifo o ivi asoaso pito i lalo i le vaega o le gaugatua. O le mamafa  pe tusa ma le 150 kalama.  E pei ni fatu pi le foliga mai ma lanu enaena mumu.

O Fatugao o ni totoga taua tele o le tino ma e tele ana galuega e fai mo le maloloina o le tino.

 

O A Galuega A Fatuga’o?

O Fatugao e faamamaina le toto i le aveeseina o otaota o le toto ma ni vai faasili mai le tino.

O mea ua le aoga ma ‘ona mo le tino, e vaimama ese ma lafoai i le feaulata.

E gaosia ma faatonutonuina homone taua o le tino e:  fesoasoani e gaosi  sela mumu o le toto mo le feaveaina o le okesene;  fuafua le malosi fegasoloai ma le maualuga o le fua o le toto;  ma toe faaaogaina le kalasiamu ma le vaitamini D e faamalolosi ai  ponaivi.

E faapaleni kemisi o le tino i le fuafuaina  o le tele o le masima, vai ma nisi minerale e tatau mo le tino.

E mafai e le fatugao ona faamamaina le tusa ma le 200 lita o le toto i aso uma.

 

E Faapefea Ona Galue Fatuga’o?

O Fatuga’o e galue faasoloatoa I taimi uma ina ia mautinoa le lelei atoatoa o lana galuega faamamatoto.

O lenei galuega ua mafai ona o neferoni (nephrons), o se fetaulaiga o alatoto laiti (capillaries) ma ni faafaagaau (tubes) ninii, ua avea ma iunite faamama o le fatugao.

E amata ona vaimama   le toto pe a uia alatoto laiti, ona toe faafoi lea o mea aoga I le toto.  Ae o mea e le aoga e iai ‘ona ma ni vai faasili e le manaomia, e aveese mai e faafaagaau ninii ma avatu agai I le alafeaulata mo le lafoaiina I le feaulata.

 

E Faapefea Ona  Faaleaga E Le Ma’i Suka Fatuga’o?

O le Ma’i Suka e faaleagaina alatoto ninii ma neura o le tino. A afaina alatoto ma faafaagaau ninii o fatuga’o, o le a le mafai e fatuga’o ona faamama ese otaota ‘ona ma ni vai faasili  mai le toto.

O le a taofia e le tino vai ma masima e mamafa ai le tino ma fulafula ai tapuvae.

O le a sao ese ma maua le polotini i le feaulata. O le a faaputu foi le otaota i totonu o le toto.

A aafia le tagamimi, o le a faafaigata ona fai se feaulata pe faagaogao le tagamimi. O le a faaputuputu le feauvai i totonu o le tagamimi, una’ia ma toe foi le feauvai i totonu o fatuga’o ma faaleaga ai tisu o fatuga’o.  A   umi se taimi o tumu pea le tagamimi i le feauvai, e vave faatupulaia ona ola ai paketeri e mafua ai siama i totonu o fatuga’o, ona o le maualuga o le suka i le feaulata.

E tatau i tagata Ma’i Suka ona faaeteete lelei ma ia togafitia ni ma’i siama i se vave e mafai ai.

Totomaualuga le isi foi mafuaaga tele o le faatupulaia o le afaina o fatuga’o i tagata Ma’i Suka.

O le Totomaualuga e ono faavave afaina tele ai fatuga’o ua faaletonu.

E taua ma tatau le maua ma togafitia vave o le Totomaualuga, tusa lava pe lei maualuga tele, o tagata Ma’i Suka. 

O a ni auga poo foliga vaaia o Fatuga’o Ma’i Suka?

E mafai ona matua faaleagaina fatuga’o o le tagata ae na te le o ia iloaina.

E leai ni foliga faapitoa e iloa ai sei vagana ua matua faaletonu atoatoa le fatuga’o.

O le mea lea e taua ai le fai ma siaki i se fomai.

O auga o ma’i fatuga’o e masani ona vaaia i taimi ua faasolo tuga le ma’i, ina ua i lalo ifo ma le 25% le aoga galue o le fatuga’o, ma o uiga  masalomia e aofia ai:

  • Faateleina le lafoaina o le alapumini (polotini) i le feaulata.
  • Mamafa faasili o le tino ma le fulafula o tapuvae
  • Tulai soo i le po mo le feaulata
  • Maualuga le ‘ona/otaota i le toto
  • Le manaomia tele le tui inisulini poo fualaau o le suka
  • Faafaufau i taeao ma puai
  • Vaivai le tino, le lava, sesega ma totovaivai
  • Ua Totomaualuga

O le tagata Ma’i Suka e tatau ona siaki le toto, feaulata ma le fua o le toto i tausaga taitasi ina ia mafai ai ona taofiafia ma tausi lelei le fua o le toto ma fatuga’o.

O le taofiafia ma tausi lelei o le Ma’i Suka e faaiaitiitia ai le ono aafia i Ma’i Fatuga’o.

 

O le a le laasaga mulimuli o le tagata Fatuga’o Ma’i Suka?

O le matuai faaleaogaina o fatuga’o o le matua le mafai lava lea e fatuga’o ona galue ma lagolagoina le tino mo le maloloina lelei, ma ua manaomia ai togafitiga faamamatoto poo se taotoga mo se fatuga’o fou. E tupu lea tulaga pe a toe 10-15% le aoga galue o le fatuga’o.

O le umi o le taimi e amata afaina ai fatuga’o i le ma’i suka seia oo ina matua faaleaogaina atoatoa pe tusa ma le 5-7 tausaga.

 

E faapefea ona taofiofi, faatuai ma puipui mai Ma’i Fatuga’o?

E taua tele le fai ma siaki i le fomai pe afai e Ma’i Suka

  • Ia mautinoa o lelei le tausiga o le Ma’i Suka – usitai i fautuaga mai le fomai e uiga i le tui inisulini, fualaau, mea taumafa, faamalositino ma le maitauina o le fuaina o le suka.
  • Taofiofi le Totomaualuga – ia fai ma siaki soo le fua o le toto i tausaga uma.

A maualuga le toto ia tausisi i ni faatonuga mai le fomai e taofiofia ai le malosi fegasoloai o le toto i se fua e tatau ona iai. E iai fualaau e faaaoga e faamaualalo ai le fua o le toto e ono faatuai ai le afaina o fatugao.

  • Ia filifili i mea taumafa tatau ma paleni – E taua le usitai i fautuaga ma se fuafuaga tau mea taumafa tatau mai se tasi faapitoa tau Meataumafa Fuafua Tatau.
  • Taofi nei le toe taumafa Tapaa pe aua aua lava nei tagofia le tapaa.
  • Ia vave togafitia ni faamai siama i feaulata.
  • Ia taofioafia le maualuga o le ga’o i le toto i le fuafuaina tatau o mea taumafa ma vailaau pe a manaomia.
  • Ia faaititia le taumafa ava malosi.
  • Mautinoa o gaioi ma faamalositino i ni taimi
  • Taumafai ia maua ma tumau i se mamafa talafeagai
  • Fesili i le fomai mo nisi faamatalaga fou e uiga i ni suiga i togafitiga o Ma’i Suka.

 

Faaliliuina Vaega o Aoaoga ma Puipuiga  Faalapotopotoga Faavae tau Fatugao o Samoa 2008 Telefoni 32120