You & Your Kidneys

O FATUGA’O?

E 2 fatuga’o o le tagata. E tele pei o le moto pe a uu.  E tofu itu o le ivitu ma le fatuga’o. E tutu latalata I le ogatotonu o le papatua, I lalo ifo o ivi asoaso pito I lalo. O le mamafa o le fatuga’o e tasi pe tusa ma le 150 kalama. E pei ni fatu pi le foliga mai ma e lanu enaena mumu.

O Fatuga’o o ni totoga taua tele o le tino ma e tele ana galuega e fai mo le maloloina o le tino

 

O Fatuga’o e faamamaina le toto.

E aveeseina otaota, ‘ona, ni vai faasili ma mea le aoga  mai le toto ma lafoai I le feaulata.

E gaosia ma faatonutonuina homone taua o le tino e fesoasoani  e gaosi  sela mumu o le toto mo le feaveaina o le okesene, fuafua le malosi fegasoloai ma le maualuga o le fua o le toto, ma le toe faaaogaina o le kalasiamu ma le vaitamini D e faamalolosi ai  ponaivi

E faapaleni kemisi o le tino i le fuafuaina lea o le tele o le masima, vai ma nisi minerale e tatau mo le tino.

E mafai e le fatuga’o e tasi ona faamamaina le tusa ma le 200 lita o le toto I aso uma.

 

E FAAPEFEA ONA GALUE FATUGA’O?

O Fatuga’o e galue faasoloatoa I taimi uma ina ia mautinoa le lelei atoatoa o lana galuega faamamatoto.

O lenei galuega ua mafai ona o neferoni (nephrons), o se fetaulaiga o alatoto laiti (capillaries) ma ni faafaagaau (tubes) ninii, ua avea ma iunite faamama o le fatugao.

E amata ona vaimama   le toto pe a uia alatoto laiti, ona toe faafoi lea o mea aoga I le toto.  Ae o mea e le aoga e iai ‘ona ma ni vai faasili e le manaomia, e aveese mai e faafaagaau ninii ma avatu agai I le alafeaulata mo le lafoaiina I le feaulata.

 

O LE A LE MEA E TUPU PE A FAALETONU FATUGA’O?

E afaina fatuga’o ona ua pisia e ni siama, ua iai ni maamaa, ma mai pei o le Ma’i Suka ma le Totomaualuga. A faaletonu fatuga’o, o le a le faamamaina le toto, ma o le a tele otaota ma vai o le a taofia ma faaputuputu I totonu o le tino. Afai ae faaumiumi lea tulaga, o le a matua faaleagaina atoatoa loa fatuga’o, ia ma faigata ai ona toe foi I se lelei.

 

O A NI AUGA POO FOLIGA VAAIA O MA’I FATUGA’O

  • Tau le faia se feaulata
  • Filogia le feaulata
  • Faafaufau ma faasuati
  • Fulafula lima, tapuvae ma mata
  • Mageso
  • Ua le fia tausami
  • Ua le lava ma vaivai

 

E mafai ona soifua le tagata I le fatuga’o e tasi. Peitai o I latou ua I lalo ma le 30% le aoga o fatuga’o o le a moomia se togafitiga faamamatoto poo se taotoga mo se fatuga’o fou.

TOGAFITIGA O MA’I FATUGA’O:

  1. FAAMAMATOTO (dialysis)
  • Masini faamamatoto (haemodialysis)
  • Faamamatoto I le manava (peritoneal dialysis)
  1. TAOTOGA mo se fatuga’o fou (transplant)

PUIPUIGA O FATUGA’O

  • E taua le fai ma siaki I le fomai pe afai e Ma’i Suka, Totomaualuga ma isi ma’i.
  • Ia mautinoa o lelei le tausiga o le Ma’i Suka – usitai I fautuaga mai le fomai e uiga I le tui inisulini, fualaau, mea taumafa, faamalositino ma le maitauina o le fua o le suka o le toto.
  • Taofiofi le Totomaualuga – ia fai ma siaki soo le fua o le toto I taimi faatulagaina. A maualuga le toto ia tausisi I ni faatonuga mai le fomai e taofiofia ai le malosi o le fua o le toto I le fua e tatau ona iai.
  • Ia filifili I mea taumafa tatau ma paleni – e taua le usitai I fautuaga ma se fuafuaga tau mea taumafa tatau mai se tasi faapitoa tau Meataumafa Fuafua Tatau.
  • ‘Aua ma  taofi nei loa le  taumafa tapaa
  • Ia vave togafitia ni faamai siama o le alafeaulata
  • Ia taofiofi le maualuga o Ga’o o le toto I le fuafuaina tatau o mea taumafa ma vailaau pe a manaomia.
  • Ia faaitiitia le tau